75 JAAR ‘DE BEZIGE BIJ’
Officieel – uitgever GeertJan Lubberhuizen werkte tijdens de oorlogjaren anderhalf jaar clandestien – werd uitgeverij De Bezige Bij opgericht op 12 december 1944. Ze viert deze maand dus haar vijfenzeventigste verjaardag. Ter gelegenheid van die verjaardag pakt de uitgeverij uit met een heel bijzondere uitgave: “Dichters op vinyl”, een driedubbele LP waarop alle dichters van De Bezige Bij te horen zijn.
POËZIE & VINYL
Poëzie en vinyl gaan goed samen, hoewel poëzie op vinyl er qua aandacht van media en kopers meestal nog bekaaider vanaf komt dan gedrukte poëzie. Een beetje poëzieliefhebber kent nog wel de LP “Poëzie in Carré”, met live-opnames van de, door Simon Vinkenoog, georganiseerde poëzieavond in Theater Carré op 28 februari 1966, maar “Poëzie in Het Paleis” – de Vlaamse tegenhanger ervan; opgenomen in september van hetzelfde jaar – is al minder gekend. Uitzonderingen zijn het die tekenen van herkenning vertonen als er over “Dichters in De Leeuwerik” (opgenomen op 14 mei 1978 in café De Leeuwerik in Eindhoven), “Het stomme misbaar van de stem” (met opnames van Michel Bartosik) of “Geluk als in het bijzijn van een vrouw” (Pink Poet Patrick Conrad, begeleid door Roland Van Campenhout) gesproken wordt. Dat De Bezige Bij nu uitkomt met deze driedubbele langspeler vol poëzie kan de aandacht misschien terug een beetje aanwakkeren.
OUD & NIEUW
Met twee uur en vijftien minuten aan poëzie en opnames van meer dan zestig dichters – we lijsten ze bij het einde van deze bespreking voor u op – is “Dichters op vinyl” een monumentale uitgave die de stemmen van alle dichters van De Bezige Bij op unieke wijze doet opklinken.
“Dichters op vinyl” bevat zowel historische (o.a. Gerard Reve, Bert Voeten en L. Th. Lehman tijdens Poëzie in Carré in 1966), als nieuwe opnames die speciaal voor deze uitgave opgenomen werden (o.a. van Delphine Lecompte, Maarten Inghels, Jules Deelder, Remco Campert,…) zowel opnames van gevestigde waarden van de oude garde (o.a. Jan Arends, Gerrit Komrij, Lucebert, Harry Mulisch,…) als van de jongere generaties dichters (Maarten Inghels, Vicky Frankcen, Yannick Dangre, Andy Fierens,…) en debutanten (o.a. Jens Meijen).
Dat goede dichters niet altijd goed zijn in het voordragen van hun teksten blijkt ook uit deze opnames. Soms is tenenkrullend slecht – we noemen uit piëteit geen namen – meestal is het best ok en in sommige gevallen mag je gewoon van een aangename stem en uitstekende voordracht spreken.
MUSIC MAESTRO, PLEASE
Elke kant van de drie LP’s eindigt met muziek. Het Jongenskoor van De Nationale Koren zingt “De zeer oude zingt” (Lucebert) en “Droom” en “Propeller” (Gerrit Komrij), Leendert Vooijce verklankt “Die andere droom” (Hugo Claus), mezzosopraan Lotte Bovi zingt “Van grote en kleine vogels” (Lucebert) en Louis Gauthier – die eerder platen opnam met Gerrit Komrij, Jules Deelder en Charlotte Mutsaers en die in september van dit jaar op achtendertigjarige leeftijd overleed – sluit het rijtje af met “Er is alles in de wereld het is alles…” (Lucebert)
DE ACHTTIEN DOODEN
Op kant E – de A-kant van de derde en laatste LP – staat ook het gedicht “De achttien dooden” van Jan Campert; de stem op de opname is niet die van Campert zelf, maar van Remco Campert.
“De achttien dooden” geldt als de allereerste, clandestiene uitgave van (wat later) De Bezige Bij (zou worden). In 1943 was Geertjan Lubberhuizen nog student scheikunde te Utrecht en actief in het verzet onder de schuilnaam Bas Ruys. Zo kwam hij aan de bijnamen ‘Bezige Bas’ en ‘The Busy Bee’ – waar de latere uitgeverij haar naam dan weer aan ontleende. Lubberhuizen werkte vaak samen met zijn studiegenoot Rut Matthijsen en raakte als fondsenwerver betrokken bij het “Utrechts Kindercomité”, dat was opgericht om joodse kinderen de oorlog door te helpen. Om de geldschieters iets aan te kunnen bieden, werd een rijmprent vervaardigd die ook verkocht kon worden. De tekst van die prent was die van het gedicht “Het lied der achttien dooden” van de verzetsstrijder en dichter Jan Campert, die wegens ‘jodenhulp’ naar concentratiekamp Neuengamme werd gedeporteerd, waar hij op 12 januari 1943 overleed.
Camperts opname van “De achttien doden” kan je hier beluisteren.
Een cel is maar twee meter lang
en nauw twee meter breed,
wel kleiner nog is het stuk grond
dat ik nu nog niet weet,
maar waar ik naamloos rusten zal,
mijn makkers bovendien,
wij waren achttien in getal,
geen zal den avond zien. O lieflijkheid van lucht en land,
van Hollands vrije kust –
ééns door den vijand overmand,
vond ik geen uur meer rust;
wat kan een man oprecht en trouw,
nog doen in zulk een tijd?
Hij kust zijn kind, hij kust zijn vrouw
en strijdt den ijdelen strijd. Ik wist de taak die ik begon
een taak van moeiten zwaar,
maar ’t hart dat het niet laten kon
schuwt nimmer het gevaar;
het weet hoe eenmaal in dit land
de vrijheid werd geëerd,
voordat een vloekb’re schennershand
het anders heeft begeerd, voordat die eeden breekt en bralt
het misselijk stuk bestond
en Hollands landen binnenvalt
en brandschat zijnen grond,
voordat die aanspraak maakt op eer
en zulk germaansch gerief,
een land dwong onder zijn beheer
en plunderde als een dief. De rattenvanger van Berlijn
pijpt nu zijn melodie;
zoo waar als ik straks dood zal zijn,
de liefste niet meer zie
en niet meer breken zal het brood
noch slapen mag met haar –
verwerp al wat hij biedt of bood
die sluwe vogelaar. Gedenkt, die deze woorden leest,
mijn makkers in den nood
en die hen nastaan ’t allermeest
in hunnen rampspoed groot,
zooals ook wij hebben gedacht
aan eigen land en volk,
er komt een dag na elke nacht,
voorbij trekt ied’re wolk. Ik zie hoe ’t eerste morgenlicht
door ’t hooge venster draalt –
mijn God, maak mij het sterven licht,
en zoo ik heb gefaald
gelijk een elk wel falen kan,
schenk mij dan Uw genâ,
opdat ik heenga als een man
als ik voor de loopen sta.
DON’T JUDGE A VINYL BY ITS COVER
“Dichters op vinyl” ziet er met zijn gouden hoes met zwarte en witte opdruk feestelijk uit, zoals het hoort bij een vijfenzeventigste verjaardag. De labels op de zes kantjes zijn in zilver en zwart en bevatten slechts het bijen-logo van de uitgeverij en de letter van het kantje – van A tot F – van de LP.
De hoes klapt open in drie delen en binnenin bevindt zich ook een boekje – gedrukt op flinterdun bijbelpapier – met daarin alle teksten van alle gedichten die je op de deze driedubbele kan beluisteren.
OP EEN RIJTJE
Volgende dichters – gerangschikt in de volgorde waarop hun bijdrage op de zes kantjes voorkomt; dichters die meermaals voorkomen, worden slechts een keer opgelijst – kan je beluisteren op “Dichters op vinyl”: Yannick Dangre, Remco Campert, Jan Arends, Tonnus Oosterhoff, Lucebert, Peter Verhelst, Hagar Peeters, Pieter Boksma, Stefan Hertmans, Maarten Inghels, Bert Voeten, Jules Deelder, Marcel Möring, Erwin Mortier, Andy Fierens, Anneke Brassinga, Hugo Claus, Delphine Lecompte, Idwer de la Parra, Neeltje Maria Min, Simon Vestdijk, Miriam Van hee, Mieke van Zonneveld, Jan Wolkers, Alfred Schaffer, Erik Spinoy, Johnny van Doorn, Harry Mulisch, Asha Karami, Jens Meijen, Bert Schierbeek, Martin Reints, Paul Demets, Michaël Zeeman, Peter du Gardijn, Jeroen Theunissen, Frank Koenegracht, Jan Cremer, H.H. ter Balkt, Hans Faverey, Gerrit Komrij, Ramsey Nasr, Jan Camptert, Annemieke Gerrist, Tommy Wieringa, Bart Chabot, F. Harmsen van Beek, Allard Schröder, Cees Nooteboom, René Huigen, Vicky Francken, David Nolens, Jan Baeke, L. Th. Lehmann, Mischa Andriessen, Nicolaas Matsier, Frank Martinus Arion, Paul Claes, Co Woudsma, Gerard Reve, Mustafa Stitou, F. van Dixhoorn.
BESTELLEN?
“Dichters op vinyl” kost 39,99 euro en kan besteld worden via de website van De Bezige Bij: https://www.debezigebij.nl/boeken/dichters-op-vinyl