Op zijn nieuwe album, Oud Zeer liet Jan Swerts zich inspireren door de sereniteit en de melancholie die rondwaart op oude kerkhoven. De titels van zijn songs lijken op het eerste gezicht zeer archaïsch, maar blijken grafopschriften te zijn die hij tijdens zijn wandelingen op kerkhoven tegenkwam. Ook het schaarse geluid dat hij er waarnam, werd fijnzinnig in de tracks verwerkt. Piano, stem, stil geruis. De nieuwe van Jan Swerts confronteert met onze Westerse angst voor vergankelijkheid. Een plaat waar tussen nostalgie plaats is voor een frisse bries en een stralende herfstzon.
Jan Swerts:
Ik wilde al jarenlang een neo-klassieke plaat maken rond dit thema, maar had toch wel een beetje schroom, want ik wilde vooral geen treurwilgplaat maken. Ik wilde vooral het uitroepteken vinden na het vraagteken waarmee mijn vorige plaat Schaduwland mee eindige. Het moest een plaat worden waarop leven en dood met mekaar werden verweven, een beetje nostalgisch bitterzoet. Evenmin wilde ik gebombardeerd worden tot een soort van stilte-ambassadeur, want dat ben ik niet. Ik hou gewoon niet van al te veel prikkels en geniet van mijn wandelingen op kerkhoven.
In tegenstelling tot andere continenten, waar er gefeest, gespeeld en gelachen wordt op begraafplaatsen, worden kerkhoven in het Westen niet met warmte, maar met kilte geassocieerd: het koude lijk verdwijnt in de kille grond en mensen staan als bevroren voor de ijzige steen, terwijl gure wind door merg en been gaat. Een kerkhof ligt vol levensverhalen, die we geneigd zijn – tenzij het om een bekend persoon gaat, kijk maar naar het Schoonselhof en Père Lachaise die druk worden bezocht – te vergeten vanuit een gecrispeerde en zielloze beleving die zich ontkennend manifesteert. Iedereen wenst vanuit zijn ego eeuwig te blijven leven.
Het is niet altijd zo geweest, vermoedelijk is het ontstaan wanneer de kerkhoven meer buiten de steden gingen liggen. Vroeger werden de doden onder de kerktoren begraven en maakten ze deel uit van het dagelijkse leven. Er was het lawaai van de markt en de rest van het dagelijkse leven binnen de lokale leefgemeenschap.
Eigenlijk is een kerkhof een uitstekend middel tegen hoogmoed, want het is ondanks de verschillende klasse in graven een grote gelijkmaker. Of je nu onder een simpele steen ligt, of onder een groot bouwwerk. Uiteindelijk zal de natuur toeslaan en het graf overwoekeren. De naam verdwijnt. Het mooie daaraan is dat er vaak heel mooie grafkunst achter zit, waaruit je ook de modeverschijnselen van een bepaalde periode kan afleiden. Toch is iedereen onder de steen even dood, zal de natuur even hard toeslaan, al de naam evenzeer vervagen waardoor er verschillende keren wordt doodgegaan tot uiteindelijk de totale vergetelheid zal volgen. Iets waar we moeilijk mee om kunnen, we worstelen met eindigheid.
Ik vond de grafopschriften best inspirerend, ze staan ergens voor onze volksziel omdat ze bijna een rijmend smartlapmetrum hebben. Ik denk dat dit mijn meeste uitgebeende plaat is, een uitnodiging om met een goed boek op het kerkhof te gaan zitten en te genieten van de herfstkleuren, het ritselen van de bladeren. Al voelt deze oproep echt heel dubbel, gezien de mens een vervuiler is en een overrompeling teveel van het goede zou zijn.
De volledige titel van de grafspreuk ( “Slaap zacht, o Moeder Lief, In Dezen Killen Grond” ) schetst onze ambigue worsteling met de dood: we willen zo graag het narratief van een vredig oord omarmen, maar kunnen het diepe besef dat het onder de steen vooral eeuwig koud en donker is niet afschudden.
Het nummer werd zo kaal en leeg mogelijk ingespeeld op een stokoud, uit elkaar hangend klavier dat niet lang na de opname voor eeuwig op rust is gestuurd. De field recordings laten het kerkhof van Brustem (het dorp van Christina the Astonishing, bezongen door Nick Cave) in zijn pure vorm horen; inclusief een blaffende hond in de verte.
Concertagenda
21/11/2021 Leuven, 30 CC
03/12/2021 Gent, Handelsbeurs
18/12/2021Mechelen, Sint Pieter en Paul Kerk
19/12/2021 Brugge, cactus Club
12/02/2022 Antwerpen, De Roma
19/02/2022 Tongeren, Winter Tales
24/02/2022 Schoten, CC Schoten