Mieczysław Weinberg (1919-1996) is vermoedelijk een van de grootste genieën van de vorige eeuw. Zijn joodse roots zorgden voor een bewogen leven waarin hij nooit lang een vaste thuis heeft gehad. Het constant rondreizen en vluchten zorgde ervoor dat de componist telkens opnieuw de moed moest vinden om zijn leven bijna heruit te vinden. Die innovatieve kracht is terug te vinden in zijn muziek. Daarop legt gerespecteerd violist Gidon Kremer de nadruk in zijn nieuwe album, een album met zijn visie op de solo vioolsonates van de componist.
Wanneer we naar de geschiedenis kijken, was het Johann Sebastian Bach die de eerste grote magistrale werken voor solo viool schreef. Het was van zo’n magistrale schoonheid, de structuren waren zo geniaal ingenieus opgebouwd, dat enkel de beste violisten deze sonates en partita’s konden spelen op een manier dat het goddelijke hoogtepunt werd bereikt. Generaties aan vioolcomponisten zouden zich baseren op die bewuste werken van Bach. De titels waren steeds basic, de muziek overtuigde met volle kracht. Die kracht is onmiddellijk te horen in de muziek van Weinberg, wanneer u de eerste noten van Kremers uitvoering zult horen.
Beklijving
Weinberg valt dus ook in de categorie van meesters die zich door Bach lieten inspireren, maar toch heeft het verhaal hier een nog dieper aspect. Wanneer we naar zijn opera The Passenger, een werk van een totaal andere aard gaan kijken, wordt het raar maar waar duidelijk. Er is een bepaalde scène waarin het drama van zijn leven duidelijk wordt. Alle psychische en esthetische elementen versmelten als het ware in een soort van muzikaal drama, een apotheose. Alle eerste en tweede violen spelen samen de chaconne, eigenlijk bedoeld voor solo viool op het moment dat een Joodse violist wordt geëxecuteerd vanwege de gevoelens die hij opgeroepen had bij een Duitse officier die het stuk hoorde uitvoeren. En dat is het resultaat van de muziek van Bach, alle elementen laten samenkomen om dat hogere punt te bereiken. Weinberg heeft hierbij Bach exponentieel versterkt.
Persoonlijk drama
Weinberg werd geboren in Warschau, maar zijn familie moest naar Bessarabië vluchten. In die periode begon hij zijn muziekopleiding ondanks ze al gauw richting Oezbekistan op moesten. Het was Sjostakovitsj die hem utieindelijk naar Moskou haalde, maar waar hij door het stijgend antisemitisme een tijd lang in de gevangenis belandde. Sjostakovitsj redde door een schrijven zijn leven. Door het overlijden van Stalin in diezelfde periode, kon Weinberg op gratie rekenen en aan een carrière beginnen. Toch zou hij tijdens zijn leven weinig bijval krijgen en zou hij nooit de opvoering gezien van zijn eigen opera. Die zou pas in 2010 in première gaan te Toronto.
Het was vlak voor hij de opera afwerkte, in het jaar 1964, dat hij aan de vioolsonates begon. De opera moet constant in zijn hoofd hebben getold, want het is de Chaconne van Bach die het cyclische karakter aan de sonates toekent. De Chaconne was een soort zwaartepunt, het punt van Weinbergs contemplatie, datgene wat het drama in zijn leven vertelde en het ondraaglijke moest draaglijk maken.
Kremer ziet de sonates als een zelfportret, waarin Weinberg zijn leven schetst. Aanhankelijkheid en liefde in contrast met onafhankelijkheid, unheimlichkeit en vluchten. Moeten stoppen en herbeginnen. Wie hij was als een kind, wie hij was als volwassene, zijn afkomst. U hoort een verhaal, soms met scherpe hoeken. Mogelijk zelfs een waarschuwing voor onze generatie. Een grensverleggende violist brengt een componist die grenzen verlegde.
ECM New Series 2705 – http://www.outhere-music.com