De som van de eenvoud laat het goddelijke weerklinken.
Koen Vits (1989) is componist, organist, dirigent en koorleider bij verschillende betere amateurkoren. Zijn eerste beleving binnen het koorgebeuren in Vlaanderen gebeurde aan het Lemmensinstituut, waar hij de traditie leerde kennen via de muziek van Jules van Nuffel en Paul Schollaert . Ter gelegenheid van de tachtigste verjaardag van E.H. Paul Schollaert, werden een aantal concerten georganiseerd door de Capella Beatae Mariae ad Lacum uit Tienen en het Kathedraalkoor Hasselt in samenwerking met het Virga Jesse-comité. Ludo Claesen en Koen Vits zelf zouden dirigeren, Paul Steegmans zou begeleiden op orgel.
En toen kwam corona, en alle plannen vielen in het water. Toch vonden we het belangrijk om dit artikel (dat oorspronkelijk van dezelfde auteur in duidingsblad Tertio zou verschijnen) toch te publiceren, om zo het werk van Schollaert en alle voorbereidingen van betrokkenen rond de concerten niet te laten worden vergeten.
Op het programma staan hoofdzakelijk religieuze liederen, waarvan een heel deel de liederen die geschreven zijn voor de Virga Jesseommegang. Daarnaast ook delen uit de XIV Stonden, en zelfs twee profane werken. Er staan uiteraard ook enkele samenzangliederen op het programma, waaronder het lied dat Schollaert zelf speciaal schreef voor zijn priesterwijding. Paul Schollaert was net als Vits organist-koorleider, maar was vooral een begenadigd pedagoog. Hij schreef o.a. vanaf 1968 de liederen en teksten voor de zevenjarige Virga Jesse ommegang. Naast religieuze gezangen, componeerde hij ook talrijke jeugdliederen, koorbewerkingen en zelfs speelstukken voor Orff-instrumenten. Hij leidde het Lemmensinstituut, heden het LUCA, van 1989 tot 2005.
Jeanne d’Arc au bûcher
“Aangezien Paul Schollaert zelf Hasselaar is, lag het voor de hand dat we alles zoveel mogelijk lokaal wilden beleven. We zochten daarbij ook naar een verbintenis tussen het profane en het religieuze wat de geprogrammeerde liederen betreft. Wat de muziek zo mooi typeert is de verbintenis tussen muziek en tekst ondanks ze kinderlijk eenvoudig in mekaar steken. Het is de som van beiden, die het geheel verheft. Dat is ook wat we van plan zijn om weer te geven. Mensen worden vaak afgeschrikt van religieuze teksten wanneer ze niet geloven. Het is bijna het allegaartje dat we ervan maakten dat het tegendeel bewijst. “
Vits ging oorspronkelijk muziekpedagogie studeren aan het Lemmensinstituut. Tijdens ieder nieuw werkjaar van de opleiding, moesten alle studenten samen aan een koorproject werken. Het betrof dan meestal de Mattheüspassie of Johannespassie van Johann Sebastian Bach. Het was koorleider Kurt Bikkembergs die het project in goede banen leidde. De man liet een enorme indruk na op Vits.
“ Ik zag onmiddellijk de passie voor zijn vak, het vuur waarmee hij vertelde. Later besefte ik dat ik hem onbewust reeds aan het werk had gezien tijdens een opvoering van “Jeanne d’Arc au bûcher” van Arthur Honegger die we tijdens het middelbaar hadden bezocht. Deze opvoering was me bijzonder bijgebleven.”
Eigen invulling
De begeestering voor koorwerk ging pas echt leven toen Vits even later betrokken werd bij de productie van koorwerken geschreven door de oud-directeurs van het Lemmens. Hij ontdekte de manier waarop het werk van Jules Van Nuffel (1883-1953).
“Schollaert en Van Nuffel vertolken beiden een andere maar toch zeer aansprekende beleving van hun geloof. Van Nuffel doet dit vooral met ontroerende romantische tinten, met een kwaliteit waar men geen vinger op kan leggen. Dat ontastbare moet zijn eigen geloof geweest zijn, Iedereen kan dit voor zichzelf invullen. Het kan zijn dat je dat doet vanuit een andere religie die je belijd of uit eerbied voorn je ouders of mentor. Muziek gaat tenslotte over menselijke gevoelens zoals dank en vertrouwen. De romantische benadering van de Bach-passies door Schollaert was meermaals voer voor discussie, maar het was zijn beleving ervan. Dat maakt het oprecht. Ik leerde Schollaert eerst kennen bij de hoger genoemde Bach-passies. Schollaert heeft altijd al een grote voorliefde gehad voor de muziek van Bach. En hoewel zijn uitvoeringen niet pasten in het (soms enge) kader van de authentieke uitvoeringspraktijk, waren ze ongelooflijk doorleefd en muzikaal.”
Ongrijpbaar
De jonge dirigent ziet muziek als een puur gegeven, als een exacte beweging die vervoersmiddel wordt van menselijke gevoelens.
“Muziek is in de eerste plaats abstract, het is de verzameling van een hoop bollen en lijnen op papier. Daarnaast zijn het wetenschappelijk gezien geluidsgolven. Maar toch vormt de combinatie van enkele klanken voor een onmiddellijke emotie bij waarneming, Nog sterker, wanneer we die noten op papier vastleggen en aan iemand anders laten horen, voelen zij vaak hetzelfde. Dit mysterie maakt koormuziek ongrijpbaar en van een hogere macht. Dit maakt voor mij alle muziek, op deuntjes in de lift na, goddelijk.”
Vits ziet de opzet van Schollaert als een actie voor een betere gemeenschap. Dit bewijs werd geleverd door de gemeenschap die hij van het Lemmensinstituut maakte door alle studenten samen te laten werken aan een productie en eveneens door het toegankelijke, maar toch zeer doordachte karakter van zijn liederen. De herhalingen en toegankelijke teksten zorgen ervoor dat leek en academisch geschoold musicus de werken kunnen uitvoeren zonder ook maar het minste aan kwaliteit te moeten inboeten.
“De maatschappij mist gemeenschap. We zijn eerder een netwerk geworden waarin we als mens enkel maar als volwaardig worden zien wanneer we van economisch nut zijn. Het verschil tussen een gemeenschap en een netwerk is dat een gemeenschap de mens aanmoedigt om zichzelf en ontplooien. Zo brengen mensen, aanvankelijk individuen,, mekaar vooruit. De stem is een ideaal instrument om dit te doen gezien het een deel van ons is, het zit in ons eigen lichaam. Het is niet zoals een ander instrument maximaal een verlengde van onszelf kan zijn, het is wie we zijn.”
Paul Schollaert is een veelzijdig componist en mens, binnen het scheppen van klanken. Hij verenigt leek en academicus, gelovige en anders-gelovige. Hij gebruikt daarbij de stem zelf als lijm voor een hechte gemeenschap waarin een gezamenlijke beleving van het grote mysterie centraal staat. Dit maakt hem tot boodschapper van een universeel en tijdloos gegeven.
