Heinrich Ignaz Franz Biber von Bibern (1644-1704) is gekend onder melomanen, maar daar stopt het meestal. Hij had nochtans een mooi gevulde carrière, zoals vele barokcomponisten van die tijd. Zo had hij bvb. een aanstelling als kapelmeester bij vorst-aartsbisschop Olomouc in Moravië en als dirigent bij de aartsbisschop van Salzburg. Maar toch wordt hij niet meteen in een enkele adem vernoemd met Bach, Händel en andere in het collectieve geheugen liggende componisten.
Stemming en spanning
En toch, er was een gebied waarin hij baanbrekende dingen wist te realiseren voor zijn instrument, de viool. Hij hield ervan om grenzen te verleggen, om zich op onbekend terrein te begeven. Zo zocht hij de technische grenzen van het instrument op zodat er dingen op en mee konden gebeuren die bij een normale stemming onmogelijk waren. Hij paste constant de scordatura aan, dat wil zeggen dat het instrument telkens anders werd gestemd en dat snaren soms zelfs werden gekruist om het gewenste resultaat te bekomen. Bijvoorbeeld dubbelgrepen worden hierdoor toegankelijker. Een heuse hersentwister voor de violist in kwestie, want men hoort op vertrouwelijke posities andere klanken. Je speelt andere dingen dan je leest. Daarbovenop is er technisch een extra moeilijkheid voor de boogtechniek, gezien het gewicht op de snaren, de spanning, per snaar anders kan zijn. Men moet dus per snaar een andere druk uitvoeren. Hiervoor had Biber ook speciale technieken voorzien. Ook de andere muzikanten, die in een normale stemming spelen, moeten het geheel kunnen inschatten. En toch was het resultaat mystiek met een grote naturel. Begeleidende instrumenten van dienst waren viola da gamba, lirone, theorbe, barokgitaar, psalterium, cembalo en orgel.
Mystiek
Het was het Zwitsers ensemble Les Passions de l’Âme, bestaande uit internationaal gerenommeerde barokmuzikanten, onder leiding van violiste Meret Lüthi die het publiek van Lunalia gedurende drie opeenvolgende concerten op drie opeenvolgende dagen van de volledige Rozenkrans liet genieten. Drie maal een uur ondergedompeld in de bijzondere klankwereld van Biber, zeg maar. De bijzondere inspanning die van het ensemble werd gevraagd, zorgde ervoor dat het geheel diende opgesplitst te worden, wat tegelijk een heel fris cliffhanger gevoel naar het publiek toe gaf. De reden was ook dat Lüthi elke dag een stukje meer prijsgaf over de mysterieuze wereld van de scordatura. Ze speelde op een instrument dat qua tijd en situering aan Biber kon worden gelinkt, een viool van bouwer Stainer met een eigen persoontje, waar Lüthi al tien jaar lang een band mee koestert.
De Rozenkrans was een typisch gegeven van mysteries en processies in die tijd. De partituren droegen dus ook geen titel, maar hadden elk een miniatuurzegel, die voor een bijbels tafereel stond. Deze werden door het ensemble in samenwerking met historici in kaart gebracht en getiteld. Lüthi , artist in residence van de tweede festivalweek, beeldt zich tijdens het spelen ieder tafereel in als onderdeel van een verhaal, waardoor een sfeer zich perfect weet op te bouwen. Zeer diepe intense klanken van weemoed, gecombineerd met frisse hoopvolle levendige klanken. Het pallet van de scordatura in alle rijkdom weergegeven.
Het laatste concert, tevens slotconcert van Lunalia 2022, werd besloten met de Passacaglia in c voor viool solo. Een intiem werd vooral, met rijke spanningen, zeer verfijnde polyfone elementen. Kent u de beroemde Chaconne van Bach, wel dan is dit minstens uw ding.
De Rozenkrans heeft iets verhalend, iets met zoveel kleuren, iets transformerend waar men als uitvoerder en toeschouwer doorgaat, het woord cyclus meer dan waardig.
Gezien op 6, 7 en 8 mei – Sint-Pieter-en-Paulkerk – Mechelen
http://www.lunalia.be
Foto’s: Frank Emmers
