Saxofonist Kurt Bertels nam zijn publiek op 16 februari 2020 118 jaar terug in de tijd, door het eerste saxofoonconcerto ooit geschreven – door de Belg Paul Gilson – uit te voeren met Symfonieorkest Vlaanderen.
Op donderdag 16 april kunt u het integrale concert van toen om 20u beluisteren tijdens Klara Live
Cultuurpakt schreef op 16 februari:
Saxofonist Kurt Bertels beet zich als jonge muzikant 15 jaar geleden reeds vast in het werk van Paul Gilson, de man die het allereerste concerto voor saxofoon schreef omstreeks 1901. Het verhaal achter de compositie sprak enorm tot zijn verbeelding, vooral omdat de componist zijn eerste twee saxofoonconcerto’s zelf nooit heeft horen opgevoerd worden.
Vooral achter het eerste concerto zit een bijzonder verhaal. De saxofoon werd in 1841 uitgevonden door de Belg Adolphe Sax. Verschillende componisten, waaronder Claude Debussy, werden aangesproken om voor het instrument te componeren. Toch lieten de composities op zich wachten. Het was de Amerikaanse mecenas en saxofoniste Elisa Hall die een concerto bestelde bij Paul Gilson. Gilson wilde alle mogelijkheden van het instrument weergeven in zijn compositie, en besloot uiteindelijk dat het te moeilijk zou zijn voor Hall. Het stuk werd nooit uitgevoerd en raakte op een pianopartituur ervan na in de vergetelheid. Na het overlijden van Gilson in 1942, kwam het merendeel van Gilsons werk bij vriend en leerling Jules Blangeois terecht. Een van diens leerlingen vluchtte met het werk naar Zuid-Frankrijk, waar het werk na 116 jaar terug werd gevonden bij een antiquair. Paul Gilson-specialist Luc Vertommen bracht het werk terug naar België, waarmee ook Kurt Bertels droom uitkwam: het allereerste concerto voor saxofoon ooit geschreven voor het eerst opvoeren.
Deze week was het zover, 5 opvoeringen doorheen Vlaanderen en Brussel in samenwerking met Symfonieorkest Vlaanderen, o.l.v. dirigent Jan-Latham Koenig. Koenig was van 2013 tot 2018 chef-dirigent bij het symfonieorkest, en maakte voor de gelegenheid een terugkeer als gastdirigent. Hij kende een carrière die begon aan de Wiener Staatsoper en dirigeerde op toplocaties zoals o.a. het Royal Opera House Covent Garden.
Kurt Bertels ging de jongste jaren op reis met Paul Gilson, die steeds meer van zijn geheimen prijsgaf. Bij het ontleden van de partituur, gaat het ontleden van een persoon gepaard. Iedere notenbalk en zelfs iedere maat zijn een spiegel van iemands identiteit en iemands gevoelens. Deze moesten allemaal doorgrond worden op basis van brieven, notities, aantekeningen op partituren. Bertels absorbeerde de persoon van Gilson om zo de partituur waarachtig te kunnen opvoeren. Vergelijk het maar met het verdelen van een sprekend portret in een rooster, waarvan ieder vakje moet gememoriseerd en vooral begrepen worden. Hoe meer Bertels hij zich verdiepte, hoe meer de persoon van Paul Gilson terug zijn inspraak kreeg in de partituur en de ware ziel van het stuk terug naar boven kwam. En zo ook stond Bertels op het podium van de Singel: als de bezieler van het stuk, diegene die de cirkel rondmaakte en de wereld voor het eerst liet horen wat al bijna 120 jaar op zich liet wachten. Het betrof een bijzonder virtuoos stuk, waaruit vooral de zuiverheid in klank van het instrument bleek, terwijl het volwaardige dialogen aanging met het orkest, af en toe met magistraal karakter. De zaal ving ieder moment van begeestering op. Mogelijk wilde zelfs de grootste atheïst op dat momentje dat er een hemel zou bestaan, van waaruit Gilson dit nog kon meemaken. Het gevoel van de geschiedenis recht te hebben aangedaan was universeel aanwezig. Muziek is zoveel meer dan entertainment, muziek kent een verhaal – zowel binnen de compositie als binnen de reis die het werk in tijd, plaats en geest zal doormaken. Samen met het eerste saxofoonconcerto, voerde hij ook het tweede op, gevolgd door een extra compositie voor tenorsax.
Het lijkt wel een sprookje om zoiets te mogen meemaken als jonge muzikant en onderzoeker. Daarom paste het ook zo mooi dat beide saxofoonconcerto’s werden omkaderd door Nikolai Rimsky-Korsakovs Sheherazade opus 35 en het tijdloze sprookjesachtige Betoverde meer opus 62 van Anatoly Liadov (1855-1914). En misschien, kunnen we allen wat leren van al dat Russisch gefabel. In de Slavische tradities, groeit men op met zijn componisten. Dat mag in België best ook zo. We hebben generaties van componisten gekend die werk van topkwaliteit schreven door de eeuwen heen, nog steeds trouwens. Vooraleer je om de hoek gaat kijken, vergeet de mooie bloemen niet te plukken uit je eigen tuin. Wees niet blind voor wat tot je identiteit behoort. Het is wat ons de sleutel tot uitwisseling en dialoog bezorgt.
Meer Belgisch, meer Bertels: http://www.kurtbertels.be
Kurt Bertels maakt deel uit van het Kugoni Trio: http://www.kugonitrio.be