Foto: Thomas Guggeis en Daniel Barenboim
Zoals een Vlaamse wielerverslaggever het enthousiasme in zijn stem nauwelijks kan bedwingen wanneer een Vlaming zich eindelijk nog eens richting winst van een klassieker of een etappe in een grote ronde fietst, zo moest ook ik bij dit concert worstelen met de neutraliteitsbeginselen. Hoe geef je de sfeer van deze ervaring weer zonder te vervallen in superlatieven of clichés? Het lijkt mij nog het best om u, lezer, gewoon te informeren aangezien er heel wat aspecten verbonden zijn aan deze beleving.
En natuurlijk om u te enthousiasmeren voor de stad Luxemburg en dit bijzondere orkest dat neerstreek in de Philharmonie voor een magische avond.
Luxemburg
Wie het Groothertogdom Luxemburg enkel kent van de tankstops op de Autoroute du soleil, zou ik willen aanraden om het eens wat minder ver te zoeken. Dit kleine land heeft zoveel te bieden dat men er lange tijd op vakantie kan gaan zonder zich te vervelen. Er is de schitterende groene natuur met de beboste bergen van de Ardennen, Klein Zwitserland, de meren, de Moezel.
De hoofdstad bestaat uit enerzijds een boeiend historisch centrum en anderzijds het district Kirchberg, bekend omwille van de Europese instellingen en de financiële sector.
De Philharmonie
Wanneer men vanuit de oude stadskern de Europese wijk binnenrijdt via de Groothertogin Charlottebrug, wordt men verwelkomd door de indrukwekkende gebouwen van het Europees Parlement en de Rechtbank van de Europese Unie.
Deze locatie wordt ook wel eens de Poort van Europa genoemd.
Tussen deze twee bouwwerken in ligt als een kostbare witte schelp het winnende project van de Franse architect en stedebouwkundige Christian de Portzamparc.
Voor de akoestiek werkte hij samen met de in China geboren akoesticus Albert Yaying Xu en AVEL Acoustique (Jean-Paul Lamoureux et Jérôme Falala).
De Philharmonie opende in 2005 voor het eerst de deuren. Het grote Auditorium biedt plaats aan 1.500 toeschouwers. Per jaar verzorgt de Philarmonie ongeveer 400 optredens.
De inleiding
In de Espace Découverte werd de voorstelling van de avond gekaderd. Spreker van dienst was de Franse musicoloog Nicolas Dufetel, eveneens adjunct-directeur van Iremus (Institut de recherche en musicologie in Parijs).
In slechts een half uurtje tijd kwamen de aanwezigen bij deze lezing heel wat te weten.
De naam van het West-Eastern Divan Orchestre werd gehaald bij de dichtbundel van Johann Wolfgang von Goethe, met als titel West–östlicher Divan, uitgegeven in 1819. Divan staat hierbij zowel voor een verzameling lyrische gedichten als voor het zitmeubel dat de mogelijkheid biedt om goede gesprekken te voeren. Goethe werd voor dit werk op zijn beurt geïnspireerd door de 14de eeuwse Perzische dichter Hafez.
Natuurlijk kwam ook het boeiende verhaal van beide stichters van het orkest aan bod: Daniel Barenboim en zijn vriend Edward Said. Op een bepaald moment kruisten hun wegen elkaar hoewel ze een tegengestelde levensloop kenden: Edward Said, een Palestijnse christen die in Jeruzalem werd geboren en uitweek naar de Verenigde Staten van Amerika en Daniel Barenboim, geboren in Argentinië, joods, maar verdediger van de Palestijnse zaak, verhuisd naar Israël.
Het orkest
Er bestaat geen enkel orkest waarvan de muzikanten uit zoveel verschillende landen komen. Een kleine opsomming: Israël, Palestina, Spanje, Tunesië, Algerije, Libanon, Marokko, Iran, Turkije, Cuba… Het orkest staat immers voor veel meer dat enkel de muziek tot in de perfectie beheersen en uitvoeren.
Het brengt mensen samen die elkaar anders nooit zouden ontmoeten en die bovendien met elkaar in dialoog gaan, bereid zijn om naar de anderen te luisteren en ondanks de verschillen in vrede met elkaar samen leven en samen musiceren. Zoals maestro Barenboim stelt: “We weten ook wel dat er door dit initiatief geen vrede komt maar we hopen hiermee de onwetendheid tegen te gaan en mensen aan te sporen om elkaar beter te leren kennen en op zoek te gaan naar de elementen die hen binden, naar een gemeenschappelijke taal; in dit geval de muziek.”
De dirigent
Met pijn in het hart moest Daniel Barenboim zich terugtrekken voor de mei-tournee van het Divan orkest omdat hij gezondheidsproblemen had. Het gaat over een vasculaire ontsteking die mits voldoende rust en de juiste behandeling volledig te genezen is.
De vervanger voor deze reeks concerten werd gevonden in de persoon van de jonge pianist en dirigent Thomas Guggeis (1993), voormalig assistent van Barenboim en sinds seizoen 2020/2021 Staatskapellmeister aan de staatsopera van Berlijn. Guggeis kweet zich in de Philharmonie van Luxemburg voortreffelijk van zijn taak. Opvallend waren zijn zeer expressieve handen. Zijn armgebaren wisselden van klein, soms hoekig over breed tot op de rand van het dansen. Guggeis wist de dramatiek van het stuk perfect te vatten en functioneerde als volmaakte geleider tussen muzikanten en publiek.
Het programma
Op het programma stond de cyclus van zes symfonische gedichten: Má Vlast (Mijn vaderland) van de Tsjechische componist Bedřich Smetana (1824-1884). Het meest bekende van de zes delen is zonder twijfel Vlatva, de Moldau, waarin de loop van een rivier en de taferelen op de oevers muzikaal worden geschilderd. Maar ook de andere delen zijn ware muzikale schilderijen met als thema bijvoorbeeld Vyšehrad, het kasteel van de Tsjechische koningen of Z českých luhů a hájů, Uit Bohemens wouden en beemden.
Het orkest bracht de zes gedichten met verve, in de zaal hing een sfeer van opwinding en jeugdig enthousiasme, ook al was een groot deel van het publiek de pensioenleeftijd voorbij.
We blijven wel achter met een vraag: waarom koos Barenboim voor zijn orkest juist dit werk dat een schoolvoorbeeld is van een nationalistische compositie?
Is het omdat zowel de orkestnaam als Ma Vlast een cyclus van gedichten inhoudt? Of was het bedoeld als provocatie? Als uitdaging om een patriottisch stuk uit te voeren met een diversiteit aan muzikanten? Gaat het over zelfbeschikkingsrecht? Of de macht van de muziek over wapens?
Barenboim zorgt ervoor dat wij, net als zijn muzikanten, met elkaar in gesprek gaan en zoeken naar wat ons bindt.
