Het Brugse stadsfestival rond Joseph Ryelandt zou plaatsvinden van 7 maart tot 4 april 2020. Het publiek werd uitgenodigd op 9 concerten, een tentoonstelling en enkele rondleidingen, wandelingen en voordrachten. Het festival mag dan wel zijn uitgesteld, de biografie is er en is te koop, mag het een literaire en boeiende troost zijn tijdens deze dagen. Misschien wordt het wel een ontdekking, en kijkt u nu met nog meer muzikaal verlangen uit naar een nieuwe kans om Ryelandts oeuvre live te zien worden uitgevoerd.
De Brugse kunsthistoricus David Vergauwen (1978) geraakte vijf jaar terug tijdens een lange revalidatie in de ban van de eveneens Brugse componist Joseph Ryelandt (1870-1966). Hoewel Vergauwen doctoreerde met een onderzoek rond de vrijmetselarij, werd hij bijzonder geïnspireerd door het leven en werk van de katholieke componist. In het kader van het feestjaar in 2020, schreef hij zijn biografie die op 21 maart wordt voorgesteld in het concertgebouw Brugge ter gelegenheid van het Ryelandt-festival.
Tijdens de plechtigheid op 21 maart, zou het Antwerp Symphony Orchestra de derde Symfonie van Joseph Ryelandt uitvoeren, hetgeen een zeer intiem en integer werk is. Doordat de stijl heel erg aan de muziek van Johannes Brahms doet denken, vervoert het de luisteraar naar de in mist gehulde melancholie van George Rodenbachs Bruges-la-Morte, tijdgenoot van de componist. Vergauwen beschrijft de compositie zelfs als ideale soundtrack voor een nieuwe verfilming van deze klassieker.
Vergauwen benadrukt eerst en vooral dat er te weinig aandacht wordt besteed aan muziek van eigen bodem. “Er zijn wel veel mensen van goede wil, maar er is weinig vooruitgang omdat het allemaal moeilijk realiseerbaar is met zo weinig draagvlak.” Wanneer men alleen al kijkt naar de omvang van het oeuvre van Joseph Ryelandt, die tenslotte 95 jaar oud werd, kan men enkel maar besluiten dat er enorme hoeveelheden erfgoed dreigen in de vergetelheid te geraken. “Ik was in ziekteverlof en dacht bij mezelf dat als ik wilde dat er iets gebeurde, dat ik het zelf moest doen.”
Progressief Christelijk
Ryelandt was een persoon met een enorm netwerk binnen de katholieke beweging die rond de eeuwwisseling door een woelige periode ging. Zowat heel zijn familie en zelfs schoonfamilie was links of rechts betrokken in de Brugse politiek en bourgeoisie.
“Wat me in de figuur van Ryelandt vooral aanspreekt is zijn sociale gevoeligheid. Ondanks het feit dat hij diep gelovig was, was hij absoluut niet dogmatisch aangelegd. Hij maakte deel uit van een nieuwe beweging binnen het Belgische fin de siècle-gebeuren, waarbinnen symboliek en rechtvaardigheid een belangrijke plaats innemen. “
Queeste
Dat Ryelandt geen typische volger was, bleek reeds op jonge leeftijd. Ondanks het feit dat hij tijdens zijn humaniorastudies al interesse toonde in muziek en harmonieles volgde, ging hij op aanraden van zijn moeder rechten studeren in Leuven. Toch bleef hij zijn ware roeping in de muziek voelen. Hij nam vanuit Leuven de trein naar Mechelen en legde Edgar Tinel een sonate van zijn hand voor die hem voor vier jaar als privé-leerling onder de vleugels nam. Vanaf dat moment werd Ryelandt meer dan een halve eeuw zelfstandig componist. Als telg van een vermogende familie, had hij lange tijd geen nood aan een vaste werkgever. Pas in 1924 zou hij worden aangesteld als directeur van het Brugse stedelijke conservatorium. Hij schreef ouvertures, sonates, cantates, strijkkwartetten, religieuze vocale muziek, een mysteriespel en een opera. Vanaf 1938 mocht Ryelandt van de titel van baron genieten. Zijn geestelijke oratoria worden als zijn grootste meesterwerken beschouwd. Net zoals de eveneens van Belgische oorsprong César Franck ziet hij zijn stukken als een soort van persoonlijke queeste.
“De componist bracht zijn ideeën naar buiten via muziek, als een soort van gebed waarbij hij niet de bedoeling had om te bekeren. Het was de uiting van een innerlijke noodzaak om zijn ontroering over het kosmische, over de mens als onderdeel van het grote geheel, uit te drukken. Het gaat hierbij niet over de glorie van de kerk, maar puur om zijn eigen verwondering. Hij ziet God als een aanwezigheid die op een niet-geïndoctrineerde wijze ingrijpt in het leven.”
Mystiek
De progressieve inspiratie van Ryelandt, haalde hij vooral uit gesprekken en briefwisseling met zijn broer Idesbald, die prior was in de abdij van Maredsous. Het was de Cisterciënzer-invloed dat dit Benedictijnenklooster tot plaats maakte waar men binnen een mystiek kader kon omgaan met zijn geloof. Het was vooral de Duitse mystiek van o.a. Hildegard von Bingen die het religieuze leven er opwaardeerde tot een plaats van zelfontplooiing, waarbij men dingen in vraag mocht stellen in plaats van ze klakkeloos over te nemen en te aanvaarden. Ook vrouwen speelden er een rol in het intellectuele leven. In het nabije vrouwenklooster van Maredret verbleef op dat moment een zeer filosofisch belezen non, Benedicta von Spiegel, aanwezig met wie Ryelandt gesprekken voerde. Von Spiegel keerde aan het begin van de eerste Wereldoorlog terug naar Duitsland, waar ze tijdens het Derde Rijk deel uitmaakte van het verzet tegen de nazi’s. Ryelandt had als man van dialoog ook contact met vrijzinnige collega’s zoals de Antwerpse componist Flor Alpaerts die zelf openlijk atheïst en vrijmetselaar was.
“Joseph Ryelandt zocht naar zijn eigen waarheid binnen een Christelijk kader en streefde ernaar een positief verhaal tussen de mensheid en God te brengen. Mystiek laat immers een directe lijn met het goddelijke toe. Hoe verder hij bijgevolg in zijn onderzoek kwam, hoe langer, ingewikkelder en uitgebreider zijn oratoria werden.”
Veelzeggende titels als De komst des Heren, Agnus Dei en Christus Rex maken deel uit van de ideeënwereld van een man die schreef zonder zelf het geschrevene zomaar te aanvaarden, van een componist die durfde evolueren.
Joseph Ryelandt, een culturele biografie van een romantisch componist in het Brugse fin-de-siécle wordt uitgegeven bij ASP – Academic & Scientific Publishers – www.aspeditions onder ISBN 9789057188978
Bron: Artikel Tertio 1046, 26 februari 2020 door Veerle Deknopper – Knopskaya. U kunt tijdens deze moeilijke periode uw dagen vullen met nog meer boeiende artikels en 12 Tertio ’s voor 12 euro bekomen: http://www.tertio.be