Al 600 jaar spreekt de Sint-Elisabethsvloed tot de verbeelding. De overstroming in (1421) is in het collectief geheugen van de Lage Landen gegrift door haar impact op de regio rondom Dordrecht en het ontstaan van de Biesbosch. In de periode die volgde, kwam het gebied van de Grote Waard onder water te staan.
In de jaren 1490-1495 schilderde een anonieme kunstenaar een altaarstuk voor de grote kerk in Dordrecht. Op de binnenste luiken schilderde deze het leven van de heilige Elisabeth van Thüringen aan wie de overstroming haar naam te danken heeft. Op de buitenzijde beeldde de schilder de Sint Elisabethsvloed in volle glorie af.
Deze voorstelling is een van de vroegste voorbeelden van het verbeelden van een historische gebeurtenis in de Hollandse paneelschilderkunst. Deze bijzondere panelen, nu in het bezit van het Rijksmuseum, komen in 2021 weer naar Dordrecht. En vormen samen met de panelen van Elisabeth het middelpunt van de presentatie ‘Elisabeth en de vloed’.
Kunst en cultuur vormen een spiegel voor het heden. Ze houden de herinneringen aan vroegere rampen levend en houden ons bij de les voor de toekomst. Rondom de vloed hebben zich tal van verhalen in het collectieve geheugen genesteld.
In de nacht van 18 op 19 November zouden 100000 mensen en 72 dorpen zijn verdronken. In een nacht zou de Biesbosch zijn ontstaan. Was er niet een kindje genaamd Beatrix dat rond dreef in een wiebelende wieg die door een kat in evenwicht werd gehouden? En spoelde ze niet aan bij Kinderdijk?
In feite was er aan het begin van de 15de eeuw geen sprake van één Sint-Elisabethsvloed. Het waren er maar liefst 3 : In 1404, 1421 en 1424 waren er overstromingen die naar de heilige Elisabeth van Thüringen, tevens van Hongarije, zijn genoemd. Alle 3 vonden ze op of rond 19 November, haar naamdag, plaats. De vloed van 1404 trof vooral Vlaanderen en het huidige Zeeuws-Vlaanderen. Ook in andere regio’s, zoals Zuid en Noord-Holland en het Engelse Kent, waren er op dat moment dijkdoorbraken. In 1424 deed zich opnieuw een enorme storm voor. Deze bracht eveneens grote schade toe aan het hele kustgebied van de Nederlanden. Van Vlaanderen tot Groningen waren de verwoestingen groot.
Verleden, heden en toekomst
In De grote en vreeselike vloed passeren uiteenlopende aspecten rondom de culturele verbeelding van de Sint-Elisabethsvloed de revue. Zo gaat Hanneke van Asperen in op visuele voorstellingen van de Sint-Elisabethsvloed door de tijd.
Marianne Eeckhout bespreekt daarna de betekenis van de heilige Elisabeth als rolmodel en naamgeefster van de vloed. De dertiende-eeuwse groeide uit tot een symbool van zorg voor de zwakkere in de samenleving.
Lotte Jensen richt zich vervolgens op de literaire verbeelding van de Sint-Elisabethsvloed. Zij laat zien dat het motief van het kind in de wieg in de 19de eeuw zijn intrede in de literatuur deed. Voor die tijd waren het vooral de politieke twisten die de aandacht van de schrijvers trokken.
Maarten Kleinhans bespreekt tot slot het veranderlijke en dynamische landschap van de Biesbosch tot nu, en in de toekomst. Hij heeft daarbij speciale aandacht voor de hedendaagse problematiek rond de klimaatverandering.
Een aanrader voor een ieder die geïnteresseerd is in de geschiedenis van de Lage Landen met een heden ten daagse link over de Klimaatsverandering.
De Grote en Vreeselike Vloed is gepubliceerd bij Uitgeverij De Bezige Bij, en werpt een blik in het verleden en de toekomst met onze omgang met water.
Auteurs, onder redactie van Hanneke van Asperen, Marianne Eeckhout en Lotte Jensen.
Paperback blz 191
Prijs € 26,99 is verkrijgbaar bij de betere boekhandel als online.
Tevens is er een expo te bezoeken net over de grens in het Dordrechts museum in Dordrecht over de Groote en Vreeselike Vloed. Een leuke tip voor de komende herfstvakantie om met het boek in de hand een bezoek te brengen aan het Dordrechts museum en de Biesbosch.
ISBN 9789403124315