Een nieuwe geschiedenis van de Middeleeuwen, via de vrouwen die daar uit zijn geschrapt door Janina Ramirez.
Dit boek gaat over individuen, rijk in hun complexiteit en fascinerend in hun verscheidenheid het benaderen het verleden aan de hand van de levens en verhalen van vrouwen en levert een uniek prisma op waardoor heen je nieuwe, over het hoofd geziene perspectieven kunt vinden. Geschiedenis is organisch en de manier waarop we er mee omgaan groeit en veranderd. Maar hoe personen geschiedenis hebben geschreven, weerspiegelt even zeer de tijd waar in ze schreven als de tijd waarover ze schreven. Het opnieuw presenteren van het verleden kan het heden beïnvloeden. Je kunt niet zijn wat je niet kunt zien. Laten we ons is verdiepen in het verleden en herformuleren wat we voor later belangrijk vinden. Dit zijn enkele zinnen in het woord vooraf door de auteur.
Dit is nog maar het begin van het gesprek. Deze paar vrouwen die ik u hier presenteer, maken deel uit van een zwijgende meerderheid met veel meer stemmen die wachten om te worden gehoord.
Janina Ramirez brengt veel invloedrijke vrouwen uit de Middeleeuwen voor het voetlicht maar laat ook de link zien zoals in de inleiding naar nieuwere tijden beginnende op 4 Juni 1913-Epson Derby. De vrouw die de Derby van 1913 voorgoed in de geschiedenisboeken brandde, was de jonge activiste Emily Wilding Davidson. De avond ervoor was ze in Kensington geweest, vijfentwintig km noordelijker, ter voorbereiding op de Suffragette Fair. Daar had ze voor een enorm beeld van Jeanne d’Arc gestaan dat de bezoekers begroette: de heldin uit de veertiende eeuw hield haar zwaard hoog boven haar hoofd, onder op de sokkel stonden haar woorden VECHT DOOR EN GOD ZAL DE OVERWINNING SCHENKEN. Het was de bedoeling dat Emily de volgende dag als vrijwilligster op dit evenement zou werken in plaats van de Derby te verstoren. Ze had over de mogelijkheid gerept om te protesteren op de renbaan, maar alleen Alice Green, bij wie Emily in huis verbleef wist dat ze naar Epson reisde ze kocht een treinkaartje en spelde twee vlaggen in haar jas vast met de groen en witte en paarse banen die verwezen naar het geen ze inmiddels haar leven had gewijd: kiesrecht voor vrouwen eisen, met daden inplaats van woorden. Emily een hoogopgeleide vrouw, had de hoogste cijfers in Engelse letterkunde behaald bij haar laatste examens aan St Hugh’s College, Oxford. Ze kon niet afstuderen om dat de titels van Oxford University tot 1920 voor vrouwen waren gesloten. Ze bleef wel onderzoek doen en publiceren vooral over middeleeuwse literatuur.
En zo is de link via Emily Wilding Davidson en de Suffragette beweging gelegd. En starten onze reis bij de vroegmiddeleeuwse begraafplaats Loftus.
De vroegmiddeleeuwse begraafplaats bij Loftus is ongewoon. Ruim honderd in een rechthoek gerangschikte graven vormen een heel duidelijke omtrek ze liggen allemaal van oost naar west, gebruikelijk bij christelijke begrafenissen, met het hoofd in de richting van de opkomende zon. Drie graven bevinden zich in het hart van de plek. Al vier decennia lang onderzoekt Steef Sherlock in dit gebied mysteries die duizenden jaren terug gaan. Steef Sherlock noemde de drie graven 41, 42 en 43. Eentje ervan kreeg een uitgebreidere behandeling graf 42 lag onder een grafheuvel, zodat je het vanaf een afstand kon zien. Hoewel botten, hout en stof waren verdwenen gaven de resterende metalen voorwerpen een duidelijke indicatie van hoe het oorspronkelijke graf er zou hebben uit gezien. In het bed, dichtbij waar zich de borst van de doden zou hebben bevonden, kwam een reeks glinsterende vondsten uit de bodem tevoorschijn twee hangers, bezet met een sterk gepolijste cabochon rode edelstenen, groot en exotisch qua ontwerp. Drie draadkralen twee blauwe en eentje van goud, oorspronkelijk aan een ketting geregen liggen ernaast. Maar de bijzonderste vondst was het unieke en complexe centrale ornament, een schildvormige gouden hanger met rijen cloisonné edelstenen rond een granaat in de vorm van een jakobsschelp van bijna twee cm breed. Iets dergelijk was nog nooit gevonden en het suggereerde dat de in graf 42 geëerde persoon erg belangrijk was waarschijnlijk iemand uit een koninklijke familie of de adel. Het suggereerde ook dat ze een vrouw was. Ze staat nu bekend als de ‘Loftus Princess’. Ten tijden van de begrafenis van de prinses van Loftus verspreidde het christendom zich over het hele land.
We weten dat christelijke graven gewoonlijk geen giften bevatten, maar het kost tijd eer geliefde praktijken worden vervangen.
Juist bij de Vikinggoden is de rol van de vrouw nog prominenter. De in vele vrouwelijke graven gevonden sleutels suggereren dat vrouwen verantwoordelijkheid droegen voor huishoudelijk eigendom, betrokken konden zijn bij handel en in staat waren bedrijven te houden. Ze konden vermogen bezitten, scheiden van hun partners als ze slecht werden behandeld en hun eigen landgoederen leiden.
En zo belanden we bij het tapijt van Bayeux en de vrouwen achter het tapijt van Bayeux. Eerst een belangrijk punt: het waren vrouwen die het tapijt van Bayeux maakten. Wie deze vrouwen precies waren, waar ze woonden en werkten, zijn vragen waarop we nooit antwoord kunnen geven. We weten wel dat in de 11de eeuw vrouwen beter waren dan mannen als het om borduurkunst gaat. En dan komen we aan in het Duitse kloostercomplex Disibodenberg in de Rijnland-Palts bij Hildegard van Bingen (een vrouw die ‘mij zelf’ inspireert om tijdens mijn middeleeuwse verhalenwandelingen over uit te weiden). Sinds haar kindertijd heeft deze vrouw visioenen gehad. In haar kijk op goddelijkheid en liefde die de natuurlijke wereld doorstroomt, komt het klooster van Disibodenberg het dichtst bij het ervaren van het paradijs. Deze visioenen beschrijft ze aan de monnik Volmar en haar vertrouwelingen Richardis. Samen maken ze een theologisch werk van haar abstracte beelden met brandende lichten, vormen van saffier en met sterren bezette hemelen. De visie op het goddelijke die ze beschrijft is uniek: de natuurlijke wereld die in harmonie wordt gehouden door de vrouwelijke figuren Goddelijke Liefde en Wijsheid, en de kerk als een moeder die voor haar kind zorgt.
‘Ik ben het vurige leven van goddelijke substantie, ik gloei boven de schoonheid van de akkers, ik straal in het water, ik brand in de zon, maan en sterren’.
Hierbij een klein inkijkje in het fascinerende en prachtig geschreven, boek Femina waarbij de levens van de vrouw centraal staan.
De cover is oogstrelend en de inhoud is een genot om te lezen.
Dr. Janina Ramirez is als cultuurhistorica verbonden aan de universiteit van Oxford. Tevens maakte ze vele programma’s voor de BBC en publiceerde diverse boeken.
Femina Een nieuwe geschiedenis van de Middeleeuwen via de vrouwen die daaruit zijn geschrapt van Janina Ramirez is verschenen in een hardcover uitgave blz 428 prijs € 35,00 ISBN 9789044650143 verkrijgbaar in de betere boekhandel als online, www.uitgeverijprometheus.nl
Een zalig boek!