Ondanks de bekendheid van Vermeer als schilder, zijn er weinig directe bronnen over zijn leven. Zijn geschreven naam komt enkel voor in notaris akten, en de enkele ondertekende schilderijen die we nu nog kennen. Wat we weten over het persoonlijke leven van Vermeer is een samenraapsel van vermoedens, interpretaties van secundaire bronnen en het werk van heel veel historisch onderzoek.
In “Het raadsel Vermeer” licht Aart Aartsbergen, op basis van een vergelijkend onderzoek, een tip van de sluier rond het mysterieuze leven van deze Delftse schilder. Doorheen het boek schetst de auteur het leven van Vermeer en kadert hij dit in de bijhorende tijdsgeest. Hij refereert naar verschillende bronnen en combineert aan de hand van de vele geldende theorieën een beeld van Vermeer als mens en als schilder. De auteur gaat verder ook in op de geschiedenis van de schilderijen en de nalatenschap van Vermeer.
De insteek van Aart Aartsbergen is wetenschappelijk. Als ex-hoofdredacteur van de Nederlandse editie van National Geographic mag je dit natuurlijk verwachten. « Het raadsel Vermeer » is geen historische roman maar een goed uitgewerkt boek met referenties naar tal van andere historische onderzoeken rond het leven en werk van Vermeer.
Aan de hand van secundaire bronnen en referenties naar Vermeer en zijn tijdgenoten krijgen we een beeld van z’n leven. Ingeplant in Godsdienstperikelen, financiële zorgen en een gezin met vele kinderen, zelfs naar maatstaven van die tijd. We weten vrij zeker waar Vermeer woonde en ook zijn familie heeft – gelukkig voor ons – sporen achtergelaten. Dat deze sporen niet allen even fraai waren nemen we er graag bij, ze zorgen er voor dat we als lezer voeling krijgen met wat Vermeer moet hebben meegemaakt in zijn directe omgeving, binnen zijn familie en kennissenkring en in het evoluerende wereldbeeld van de 17e eeuw in de jonge republiek. Handel en wetenschap bloeiden en de kunsten waren rijkelijk aanwezig in het dagelijkse leven. Tegen het eind van z’n leven veranderde deze situatie, oorlogsdreiging zorgde voor financieel moeilijke omstandigheden en gezondheidsperikelen staken de kop op.
Uiteraard wordt ook behoorlijk wat aandacht besteed aan de schilderijen van Vermeer. De schilderijen worden gerelateerd aan andere kunstenaars, de potentiële kennis waarover een schilder zou kunnen beschikken in de 17e eeuw wordt getoetst aan wat tijdgenoten tekenden en schilderden. Vermeer wordt op die manier vergeleken met zijn tijds- en streekgenoten. We komen te weten met wie hij wellicht om ging, waar bepaalde thema’s vandaan kwamen en wat de stijl van Vermeer zo uniek maakt. Daarnaast wordt ook de techniek van Vermeer belicht, materiaalgebruik, zijn specifieke kenmerken, kleurgebruik en hoe vaak bepaalde thema’s en figuren voorkomen in zijn werk. Er wordt uiteraard specifiek ingegaan op het gebruik van de licht en ook de camera obscura, die vaak wordt vermeld bij Vermeer komt aan bod. Nu en dan komt Van Leeuwenhoek zelf(s) opduiken in het boek, niet ongewoon aangezien Vermeer en hij in dezelfde stad woonden en nauwelijks enkele dagen van elkaar verschilden qua geboortedatum.
Tenslotte besteedt Aart Aartsbergen ook aandacht aan het aanzien van Vermeer. Vermeer genoot enig aanzien bij leven maar na zijn dood verminderde dat danig. De auteur geeft – gestaafd met voorbeelden van veilingen waar werk van Vermeer werd verkocht – de evolutie aan van de waarde die werd gegeven aan de schilderijen. Naast de monetaire waarde wordt ook aandacht besteed aan de gevoelswaarde, hoe werd Vermeer aanzien door zijn tijdgenoten, de generaties na hem en tenslotte de huidige generatie waar Vermeer zonder meer een wereldster onder de Nederlandse schilders kan worden genoemd, met schilderijen die qua bekendheid tot het werelderfgoed behoren.
Wat dit boek echt tot een aanrader maakt zijn de vele verwijzingen die de auteur maakt. Het geeft de lezer verschillende kapstokken om zelf dieper in te gaan op het werk van Vermeer of zijn biografen en onderzoekers. Naast een afbeelding van alle schilderijen van Vermeer (en enkele die -al dan niet vermoedelijk- niét van zijn hand zijn) worden ook andere schilderijen vermeldt en wordt, waar een vergelijking wordt gemaakt met het werk van Vermeer, een QR code voorzien die de lezer onmiddellijk in staat stelt om het vermeldde schilderij te bekijken.
Het raadsel Vermeer is een aanrader voor iedereen die Vermeer wat beter wil leren kennen. Het is een knap staaltje van vergelijkend historisch onderzoek en draagt zonder meer bij aan de appreciatie van Vermeer en zijn werk. Aart Aartsbergen heeft met deze biografie een ideale begeleiding geschreven bij de grote overzichtstentoonstelling die begin 2023 opent in het Rijksmuseum.
Het boek “Het raadsel Vermeer” werd uitgegeven bij Sterck & De Vreese en is te koop via de betere boekhandel en uiteraard ook via <a href=”https://partner.bol.com/click/click?p=2&t=url&s=56965&f=TXL&url=https%3A%2F%2Fwww.bol.com%2Fbe%2Fnl%2Fs%2Fhet%2Braadsel%2Bvermeer%2F&name=bol.com”>bol.com</a>.