Wanneer men het woord Requiem in de mond neemt, staat er onmiddellijk iemand klaar om luidkeels “Mozart!” te roepen. Het is waar, zijn Requiem is een meesterwerk. Maar het is ook zo dat de man niet verantwoordelijk is voor de term an sich. Er zijn doorheen de loop van de geschiedenis van de afgelopen ruim vijfhonderd jaar een aantal dodenmissen geschreven die zeker en vast naast die ene bekendere versie mogen liggen.
Willem J. Ouweneel diept dit gegeven zo diep mogelijk uit in zijn boek Ode aan het Requiem, uitgegeven bij Aspekt. Wat het boek zo fijn lezen maakt is dat tussen de broodnodige lijsten er heel wat ruimte is voor verhaal. Ouweneel begint met zijn bedenkingen en overpeinzingen bij het schrijven van dit boek en zet de lezer meteen op enkele denkpistes. Welke betekenis heeft de term tegenwoordig en hoe is dat zo geëvolueerd? Hoe evolueerde de begrafeniscultuur? In welke mate heeft het Christendom een invloed op de muziek? Welk idee heeft de moderne media toegevoegd aan het woord? Daarnaast leert hij de lezer te luisteren. Hoe luister je naar zo’n lijvig stuk zonder de tekst te begrijpen?
Van Gregoriaans tot in de bioscoop
De lezer wordt meegenomen in een soort van diagonaal denkwerk. Eerst en vooral worden de werken die in aanmerking komen vanuit de mist der geschiedenis gehaald en opgedeeld in stijl en periode. Daar worden dan de meest gekende versies uitgehaald als in een soort van hitparade. We worden meegenomen naar de verschillende stijlkenmerken van bepaalde periodes. Het fijne is dat dit in mensentaal gebeurt. De gewone leek, zonder musicologische opleiding, wordt nu eens eindelijk uitgelegd wat een requiem is, of hoe muziek toen moet geklonken hebben. Ook de teksten worden vanuit het Latijn vertaald en binnen de context geplaatst. Daarnaast wordt ieder aangehaald werk van betekenis toegelicht.
Daarnaast zijn er een aantal verdere onderverdelingen, zoals speciale requiems of requiems gecomponeerd door vrouwen. Per betekenisvolle gekendere (Mozart, Verdi, Berlioz, Duruflé) of minder bekende componist wordt zijn/haar levensloop getoetst aan zijn/haar werk, binnen een vertellende sfeer. Geen droge materie, maar vele verhalen onder een dak.
Ook andere kunstvormen dan de muziek worden benaderd. Welke invloed had het Requiem op de schilderkunst en vice versa? Er wordt in twee richtingen gedacht. Waar vond het Requiem zijn oorsprong en waar gaat het naartoe? M.a.w. wat waren de middeleeuwse wortels en waar vinden we flarden terug in de moderne filmcultuur?
Een boek met heel veel liefde voor het onderwerk geschreven, door iemand die duidelijk naast enorm veel opzoekwerk te doen beschikt over een grote parate kennis. Pretentieloos informatief. Opgesteld als wetenschapper, verteld als passievol en gefascineerd kenner. Hijzelf noemt het een loflied.
Willem J. Ouweneel (geb. 1944) is professor emeritus binnen de natuurwetenschappen, filosofie en theologie en is gebeten door geschiedenis en muziek.
http://www.uitgeverij-Aspekt.nl – april 2022
ISBN 9789464623901 – 292 blz. Paperback – 26,95 euro