Iedere eeuw kent minstens een componist die onze tenen laat krullen van curiositeit, naar wie die man of vrouw nu echt was. Honderden boeken verschenen over Mozart en de vrijmetselarij of Händel en zijn castraten. Wat de twintigste eeuw betreft, is het grootste mysterie toch wel Dmitri Sjostakovitsj, Toen hij in 1975 overleed, kon men nog nauwelijks zeggen dat men zich in een tijd bevond waarin bronnen makkelijk verdwenen. Alhoewel, de man leefde tijdens het bewind van Stalin, waar vrijuit spreken niet kon, tenzij men het zo ingenieus wist te verpakken natuurlijk dat de machthebber niets doorhad. Want men moet toegeven, Sjostakovitsj was naast componist van een overweldigend oeuvre, een van de belangrijkste vertegenwoordigers van het Sovjetrijk naar buiten toe en genoot het grootste aanzien. Een echte kameraad, zo leek het.
En dan maar stiekem gniffelen?
Wel, er zijn dus ook heel wat Sjostakovitsj biografieën verschenen, veelal gekleurde opiniestukken waarin men zijn afkeer voor het regime van Stalin wilde bevestigd zien. Men baseert zich hiervoor op twee bronnen; Testimony, de later zelfs verfilmde getuigenis van Volkov, die tot zelfs de grijns in het gezicht van de componist beschreef terwijl hij aan het schrijven was terwijl hij zich zou ergeren. De tweede bron is Rajok, een compositie die heel lang verborgen bleef en achteraf wel echt een statement maakte tegen het communisme, dit alles ondanks een zeer eenvoudige, haast onopvallende structuur.
Maar zoals dat steeds gaat bij biografieën, is er een zekere vorm van idolatrie aanwezig, en worden eigen visies aangescherpt waardoor waarheden vaak de waarheid van de schrijver werden. Het verging Testimony niet anders, waardoor er zich dus aantoonbaar onjuistheden in bevinden. Toch worden die door een aantal naasten van de componist ontkend en wat nog sterker is, verder ingezet als propagandamateriaal in latere biografieën.
Pieter Bergé legt alle kaarten op tafel in twee delen, Testimony en Rajok en legt waarheden, vermoedens en leugens netjes en objectief naast mekaar, samen met de inhoud en de stellingen van een aantal latere biografen. Wat hoorden zij in zijn muziek of wat meenden zij erin te horen? Hoe erg wilden ze de componist beschrijven en in welke mate gingen ze voor hun eigen grote gelijk?
Na het lezen van dit boek – trouwens festivalessay 20-21 van dit jaar – krijgt u de vraag onrechtstreeks voorgeschoteld. Wedden dat u er nog even van wakker ligt?
127 blz. paperback, incl. bronnenverwijzingen, bibliografie en volledige vertaling van Rajok door Xavier Verbeke, Sterck & De Vreese 9789056157982
http://www.festival2021.be
http://www.sterckendevreese.nl
