Sinds hij met Smilla’s gevoel voor sneeuw bijna 30 jaar geleden een wereldhit scoorde, neemt de Deense romanschrijver Peter Høeg (1957) ruim de tijd om een boek af te werken. Telkens weer vallen zijn romans op door hun bedrieglijke eenvoudige, maar zorgvuldig uitgepuurde stijl. Dat geldt ook voor zijn jongste, Door jouw ogen.
Op onvervalste Høeg-wijze neemt de auteur de lezer mee in een magisch-realistische vertelling. De ik-persoon verhaalt hoe hij – na een zelfmoordpoging van zijn goede vriend Simon – opnieuw in contact komt met Lisa Skaersgard, onderzoeksleider in een medisch centrum dat zich specialiseert in bewustzijnsonderzoek. Dertig jaar geleden waren de verteller, Lisa en Simon klasgenoten in een kleuterschool. Maar na een verkeersongeval verloor Lisa haar geheugen.
Magisch realisme
Met de hernieuwde kennismaking gaat Lisa op zoek naar haar herinneringen. Ze gebruikt daarvoor Peter en haar baanbrekende hersenonderzoek. Samen treden ze het bewustzijn binnen – daar krijgt Høegs magisch realisme de bovenhand. De verteller en Lisa deden dat samen als kind al, maar in haar onderzoekscentrum probeert Lisa de methode te perfectioneren en wetenschappelijk te onderbouwen.
Grenzen
Het ultieme opzet van het onderzoeksproject is inzicht te krijgen in hoe mensen elkaar echt kunnen ontmoeten. Los van de vraag of het in de (onderzoeks)praktijk ooit mogelijk zal zijn om daadwerkelijk in het hoofd van iemand te gaan rondneuzen, stelt Høeg in zijn roman luidop de vraag hoever we daarin zouden durven te gaan? Door jouw ogen legt vlijmscherp de grenzen bloot waarop een dergelijk onderzoek botst. En naast de ethische reserves – die noodzakelijkerwijs komen bovendrijven bij dat soort van activiteiten – gaat Høeg in op de psychologische gevolgen voor wie de beschreven vaardigheid als een therapeutische techniek op anderen gebruikt. Waar ligt – naast de ethische grens – de grens van de waanzin? En zijn de gedachten dan nog wel echt vrij?
Macht
Verwacht van Høeg geen pasklare antwoorden. Dat is in zijn romans nooit het geval. Waar begint de ontmoeting van mensen? Waar eindigt die? Als je doordringt tot het bewustzijn van iemand anders, komt er dan een moment waarop die ontmoeting een machtsspel wordt? En over welke macht kan het dan gaan? De Deense romancier verstaat de kunst door te dringen tot de menselijke psyche, zonder evenwel te vervallen in clichés. Door jouw ogen blijft daarom tot op het einde intrigeren.
Peter Høeg, Door jouw ogen. Roman, Meulenhoff, Amsterdam, 2020, 302 blz.