Op het eerste zicht lijkt de vraag stellen ze beantwoorden; “Wel, Mozart natuurlijk”. Helaas overleed de componist terwijl het werk zelfs nog niet half afgewerkt was. De volgende bekende om mee op de proppen te komen als ietwat kenner is de naam Süssmayr, verantwoordelijk voor de versie die nu – meestal – opgevoerd wordt. Pieter Bergé zet in dit boek feiten en fictie tegenover elkaar, pluist naar de naalden in de hooiberg van het Requiem en presenteert een overzicht van wie/wat en wanneer.
Rond het requiem van Mozart doen veel geruchten de ronde, de ene al fantastischer dan de andere, en dat is niet nieuw. Ook vlak na de dood van Mozart gonsde het van geruchten en zelfs de opdrachtgever hulde zich in stilzwijgen. Het Requiem is omhuld in mysteriën, geheimzinnige boodschappers, complottheorieën en half tot niet afgewerkte versies; het leest als een thriller.
Wie?
Maar wie schreef het nu eigenlijk? Pieter Bergé begint het verhaal bij de conceptie van het werk; de bestelling en gaat verder na het overlijden van Mozart, met de pogingen van de weduwe Constance om het werk ten gelde te maken en te laten afwerken. Uiteraard is zowat de belangrijkste schrijver Mozart zelf. Hij schreef van het ene deel al meer dan het andere en hiervan wordt een mooi overzicht gegeven in dit boekje. Daarna deden verschillenden een poging om het werk af te maken, zelfs al vlak na de dood van Mozart. Eybler, Süssmayr en anderen werkten verder op de onafgewerkte geschriften van de meester; in sommige gevallen zelfs letterlijk op dezelfde partituur.
Pieter Bergé vergelijkt de verschillende versies van het Requiem. Hij legt de muzikale variaties uit op een manier die ook een leek kan begrijpen en helpt de onervaren muzieklezer door de partituren heen de muziek te zien. Hij bespreekt de gewoonten van verschillende componisten en de belangrijke facetten van muzikale tijdsstromingen. Dit alles staaft hij met bijhorende muzikale fragmenten waar de lezer online kan naar luisteren.
Bergé blijft echter niet hangen bij de historische uitvoeringen en pogingen. Aangezien het werk van Mozart niet af was hebben verschillende andere componisten het op zich genomen om het werk te voltooien. Ook nu nog verschijnen nieuwe versies, nieuwe composities of hercomposities in verschillende stijlen. Het is een grote verdienste van Bergé om deze ook mee te nemen in zijn zoektocht naar “het ware requiem en zorgt er zo voor dat de lezer een mooi overzicht krijgt van alle bestaande composities die tot nu toe bekend zijn.
Praktisch en doelgericht
Aan de hand van erg handige overzichtsdiagrammen die de muziek van verschillende delen van het requiem ontleden leert Bergé de lezer wat meer over contrapunt en andere technieken die gebruikt werden bij het requiem. Zonder te technisch te worden zorgt hij er voor dat je als lezer (en luisteraar) een inzicht krijgt bij de verschillende fases van de compositie, de verschillende onderdelen van het werk, en dit over de verschillende versies heen.
Verschillen in instrumentale invullingen worden besproken en op die manier worden de ingewikkelde partituren ook voor iemand die geen muziek kan lezen ontleed op een erg toegankelijke manier. Er wordt aangetoond hoe ook Mozart werd geïnspireerd door tijdgenoten en voorlopers en hoe fragmenten werden weggeplukt uit Händel om in het requiem te worden ingepast. Plagiaat was toen nog geen issue namelijk en het werd wel meer gedaan want, zo blijkt, ook die stukken van Händel waren al eerder ergens anders gepikt.
De luister-analyse biedt een mooi overzicht, zowel tekstueel als muzikaal van wat het requiem te bieden heeft en het was voor mij een eye-opener om het stuk op die manier te bekijken en begeleid te beluisteren. Dankzij de nauwkeurige aanwijzingen van Pieter Bergé hoor je dingen die je anders niet hoort en krijg je meer inzicht in het Requiem in al zijn facetten.
Luisteren
Achteraan in het boek wordt, naast een chronologisch overzicht van alle verschillende versies, ook aandacht besteed aan ondersteunende geluidsfragmenten bij het boek. Verschillende versies kunnen online beluisterd worden, al dan niet voorzien van partituren om – waar mogelijk – mee te volgen met de compositie. Half afgewerkte versies van het requiem, vergelijkingen van verschillende onderdelen door verschillende componisten, het is een bron voor uren luisterplezier.
Wie schreef het Requiem van Mozart? van Pieter Bergé werd uitgegeven bij Amsterdam University Press en is verkrijgbaar in de betere boekhandel. Het staat garant voor meer dan honderd pagina’s Requiem feiten en verzinsels en ligt dolgraag onder uw kerstboom.