Eventjes recapituleren. Barokvioliste Ann Cnop vond dus een verloren gewaand partituur terug van een Belgische barokcomponist. Dat het hier straffe gasten waren tijdens de barok was toen algemeen geweten. De componisten van bij ons reisden naar overal, waar diegenen die zich uiteindelijk doorheen de mist der geschiedenis konden wroeten eigenlijk niet zo heel veel hebben rondgepoot buiten hun regio. Henri-Jacques De Croes (1705-1786) reisde Europa rond, als kapelmeister aan het hof van Turn und Taxis, hij liet zijn partituren drukken in Brussel, het partiturenwalhalla van de zeventiende en achttiende eeuw. Hij durfde de muzikanten uitdagen, was compromisloos door het uitvinden van nieuwe muzikale tekens opdat de muziek perfect zou klinken. En vooral; wat moet hij zich hebben geamuseerd. Daar draait muziek om, de perfecte mix van professionaliteit en beleving.
Dat konden we reeds op de CD horen, waarna we vier concerti voor het eerst live hoorden in het oratorium van het Ursulineninstituur te Sint-Katelijne-Waver. Le Pavillon de Musique laat de muziek leven. De muzikanten bewegen op het podium, ze beleven de muziek, kijken mekaar af en toe voldaan en glimlachend aan. Toen we even het publiek inkeken, zagen we een man met zijn hoofd meebewegen. Toen hij ons opmerkte, voelde hij zich licht betrapt waarop ook hij glimlachte. Deze muziek vraag om totaalbeleving. Wij lieten alvast hoofd, schouders en geest bewegen. Een stevige doch vloeiende basso continuo, klavecimbel en barokbas samen, zoete tonen van cello en altviool en maar liefst vier violen die alle mogelijke fauna en flora uit De Croes zijn omgeving op het publiek loslieten.
Eventjes recapituleren. We bespraken de CD en F. Baeyens bezocht de opvoering in Alden-Biesen.
Le Pavillon de Musique o.l.v. Ann Cnop zet fijnzinnige Belgische Barok op de kaart – Cultuurpakt.be
le Pavillon de Musique o.l.v. Ann Cnop, eindelijk live! – Cultuurpakt.be
Eerder in duidingsblad Tertio (artikel Veerle Deknopper-Knopskaya):
Herontdekt manuscript bezorgt barokcomponist nieuw leven
Hoe iemand zijn plaats in de geschiedenis krijgt, hangt vaker af van toeval dan van kwaliteit, van hoe bronnen werden verspreid en waar ze werden bewaard. Soms laat de geschiedenis het toe om deuren te openen die tot op heden gesloten bleven. Zo ontdekte onze Belgische barokvioliste Ann Cnop een manuscript van de eveneens Belgische barokcomponist Henri-Jacques De Croes. Gezien het manuscript intussen zelfs binnen musicologische kringen de reputatie genoot van een mythe, was haar vreugde eens zo groot wanneer bleek dat ze samen met haar nieuw opgerichte ensemble Le Pavillon de Musique de kans kreeg om als allereerste het concerto uit 1734 na meer dan drie eeuwen opnieuw te laten klinken.
Geschenk
“Ik wilde altijd al iets doen rond het repertoire, maar een glasheldere aanleiding presenteerde zich nooit. Dit veranderde de dag dat ik het verlossende mailtje ontving van de musicologische bibliotheek van Stockholm, met daarin het manuscript van De Croes. Eigenlijk lag het al heel de tijd gewoon voor het rapen, maar het werd op een niet voor de hand liggende plaats en onder een verkeerde naam bewaard en geklasseerd. De Croes genoot geen aanstelling in Stockholm, dus niemand had er ooit bij stilgestaan. Eigenlijk was ik op zoek naar andere stukken, toen ik op onregelmatigheden binnen de benamingen uitkwam. Ik kon mijn ogen niet geloven, de legendarische concerti bestonden echt. Ze waren zelfs zo ordelijk op papier gezet dat ik onmiddellijk kon beginnen spelen. Van zo’n moment droomt iedere muzikant en onderzoeker.
Henri-Jacques De Croes werd in 1705 te Antwerpen geboren. Over zijn jeugd en vroege opleiding is weinig gekend, behalve het gegeven dat hij een enorm virtuoos violist was en in de leer ging in zowel de Sint Jacobs- als de Sint Andrieskerk. In Sint Jacob werd hij al snel eerste violist en zangmeester. Zo werd hij in 1729 internationaal ontdekt en kwam in dienst van het hof van Thurn und Taxis, eveneens als eerste violist en kapelmeester. Doordat zij verschillende hoven hadden in heel Europa, kon hij zijn carrière internationaal blijven invullen. Zo bleef hij ook in Brussel actief, onder andere aan de Munt en Sint Goedele.
Onze Belgische componisten stonden eigenlijk aan de wieg van de oude muziek. Bovendien genoten ze van een creatieve vrijheid waar muzikanten die aan een school gebonden waren, niet van konden genieten. Natuurlijk hadden ze verplichtingen door hun opdrachten en aanstellingen, maar muzikaal was er gewoon meer ruimte. Deze ruimte werd ingevuld door een brede toepassing van inspiratie. Zo kan men zowel Franse als Weense elementen terugvinden in onze muziek, maar ook Italiaanse. De muziek van De Croes werd duidelijk geïnspireerd op Vivaldi en de school van Venetië. Het sterke is dat Vivaldi’s vier seizoenen zelf eeuwenlang onder het stof lagen en pas tijdens de twintigste eeuw opnieuw werden opgevoerd. Voor hetzelfde geld gebeurde alles omgekeerd.
Hoge tonen
Eigenlijk is er in al die honderden jaren nog niet veel veranderd. Onze muziekscholen staan nog steeds als hoogste ter wereld aangeschreven wanneer het neerkomt op notenleer en instrumentale didactiek. Onze muzikanten passen zich nog steeds zeer makkelijk aan verschillende genres aan en kunnen dit in alle fijnzinnigheid en detail. Dit was in de achttiende eeuw reeds hoorbaar. Violisten als De Croes en Willem Gommaar Kennis zochten de extremen van hun instrument op, maar toch ontstaat er geen show, integendeel. Alles stond zeer netjes aangegeven in de partituur. Ik ontdekte zelfs nieuwe muzikale tekens die in het leven geroepen werden om de muzikant heel even zelf een moment van vrijheid te laten beleven.
De communicatie tussen de instrumenten doet het werk in de plaats. Er wordt ook gebruik gemaakt van vier vioolpartijen in plaats van drie. De vierde viool (violino secondo ripieno) speelt een heel andere partij. Het kan op dat gebied zelfs aan beetje als futuristisch worden beschouwd, beweren recensenten. Men herkent patronen van opbouwende dialogen die men later terug zal vinden bij classicistische componisten zoals Haydn en Mozart.
Het is wel zo dat net die virtuositeit een aantal partituren haast onspeelbaar maakte voor de amateurviolist. De Croes had ook niet direct een commercieel verlangen. Er waren componisten die graag hun partituren commercialiseerden voor gebruik in huiselijke kringen. Zoals we nu samen TV kijken, musiceerde de mens van toen. Deze complexiteit is mogelijk een factor die ervoor heeft gezorgd dat zijn muziek naar de schaduw van de geschiedenis verdween.
Nieuwe klanken
Af en toe denk ik eraan of het bewijsbaar zou zijn dat andere Europese componisten hun inspiratie haalden bij onze Belgische grote namen van toen. Maar zoiets valt moeilijk hard te maken. Mijn missie samen met Le Pavillon is eerder om totaal vergeten parels naar boven te vissen en te laten horen. Het is een manier om de mens terug dichter bij de muziek te brengen, de echte beleving ervan. Klassieke muziek wordt soms ervaren als een eeuwig durende coverplaat. Dat is een totaal verkeerde aanpak. We moeten vernieuwend blijven, en dat kan ook door die dingen naar boven te halen die onze aandacht verdienen, die goed zijn en waar muzikant samen met publiek de meerwaarde van kan voelen. Het hoeft ook niet absoluut Belgisch te zijn, al is het een fijn gegeven. Ons volgend project is 18e eeuws Italiaans, heeft nog nooit geklonken, maar het geheel kent een verhaal. Dat een nakomelinge van de componist deel uit zal maken van de cast maakt het allemaal wat magisch.
Dat is volgens mij die hogere dimensie die muziek ons nog biedt en tijdloos maakt. Men moet niet blijven herbeleven. Moderne muziek kan men absorberen door het introduceren van nieuwe melodieën binnen een genre of van een artiest. Dit moet ook mogelijk zijn met oude muziek en daar willen wij met ons ensemble het ijs breken, op een serene en muzikaal verantwoorde manier.
Ann Cnop en het Pavillon de Musique treden op 1 oktober op te Mechelen met een bijzonder programma
